Uzmanlar, güneş sistemimizdeki diğer gezegenlerin, cüce gezegenlerin ve uyduların da mevsimsel döngülere sahip olduğunu, ancak bu döngülerin Dünya’da yaşadıklarımızdan oldukça farklı olabileceğini ifade ediyor. Gezegenlerin mevsimsel yapısının anlaşılması için, Dünya üzerindeki mevsimlerin nasıl oluştuğunu anlamak önemlidir. Georgia Tech’te görev yapan astrofizikçi Gongjie Li, Dünya’nın dört mevsimli olmasının temel nedeninin, gezegenin dönüş ekseninin eğik olması olduğunu belirtiyor. Bu, Dünya’nın yaklaşık 23,5 derecelik bir açıyla döndüğü anlamına gelir.
Arizona Üniversitesi’nde gezegen bilimi profesörü olan Shane Byrne, Dünya’nın Güneş etrafında dönerken Kuzey Yarımküre’nin Güneş’e yaklaşmasını, Güney Yarımküre’nin ise ondan uzaklaşmasını ortaya koyuyor. Yaklaşık altı ay sonra, gezegen Güneş’in diğer tarafına geçtiğinde, Kuzey Yarımküre bu kez uzakta kalırken Güney Yarımküre Güneş’e sırtını çevirmiş olur. Bu durumlar, mevsimlerin değişimini ve iklimin dönemsel dalgalanmalarını sağlar.
Mars gezegeni de benzer bir eğime sahiptir; yaklaşık 25 derecelik bir eksenel eğime sahip olan Mars’taki mevsimsel değişimler, Dünya’dakilere yakın bir şekilde gerçekleşmektedir. Byrne, Mars’ta da belirli dönemlerde, kış veya yaz mevsiminde, kutup bölgelerinin sürekli karanlık ya da sürekli ışık altında kalabildiğini ifade ediyor. Fakat ilginç bir şekilde, Mars’taki kış mevsimlerinde su bazlı buz yerine, karbondioksit buzu ya da “kuru buz” hakim bir durumdadır. Bu, Mars’ın yüzeyinde örümcek benzeri çatlakların oluşmasına yol açar.
Ancak, güneş sistemindeki bazı gezegenlerin eksen eğimlerinin, Dünya’nınkinden çok farklı olduğunu ve bunun sonucunda yıl boyunca daha fazla mevsimsel değişiklikler yaşandığını unutmamak gerekir. Örneğin, Merkür’ün eksen eğimi yoktur ve bu nedenle Byrne, bu gezegenin mevsimsel değişimlerinin “neredeyse hiç” yaşanmadığını belirtmektedir. Bunun tersine, Uranüs’ün 90 derecelik eğimi vardır; bu durum, kutuplarının ya tam Güneş’e dönük olması ya da tamamen arkasında kalmasıyla sonuçlanır. Dolayısıyla Uranüs’te mevsimler çok yoğun olabilmektedir; yaz mevsiminde sürekli güneş ışığı, kış mevsiminde ise devam eden bir karanlık söz konusudur.
Mevsimsel değişimlerin yalnızca eksen eğimiyle değil, aynı zamanda bir gezegenin yörüngesinin şekliyle de belirlendiği vurgulanmaktadır. Gezegenlerin yörüngeleri genellikle mükemmel daireler yerine eliptik şekillerde olur; bu durum da bazı gezegenlerin zaman zaman Güneş’e uzak, diğer zamanlarda ise çok yakın olmasına neden olur. Li, örneğin Merkür’ün basık bir yörüngeye sahip olduğunu ve bunun da mevsimsel değişimlerine katkıda bulunduğunu ifade ederken, Byrne de Plüton’un çok eliptik bir yörüngeye sahip olduğunu ve bunun da mevsimsel değişimleri uç noktalara taşımakta etkili olduğunu eklemektedir.
Bir gezegenin eğimi ve yörüngesinin şeklinin zamanla değişebileceği gerçeği de mevcuttur. Mars üzerindeki iklim kayıtlarını inceleyen Byrne, Kızıl Gezegen’in eğiminin her zaman 25 derece olmasının söz konusu olmadığını; 2018 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre, Mars’ın eğiminin milyarlarca yıl boyunca 10 ile 40 derece arasında değişiklikler gösterdiğini ve bu durumun gezegenin yıllık döngüsünde büyük dalgalanmalara yol açtığını açıklamaktadır. Byrne, “Yani bugün Dünya’ya benzer bir yapı gösterebilmesinin neredeyse tamamen rastgele bir durum” açıklamasında bulunuyor. Li ise, “Dünya’da oldukça şanslıyız, çünkü dönme eksenimiz oldukça istikrarlı” demektedir.
Sonuç
